संत गाडगेबाबा

गाडगे महाराज, ज्यांना संत गाडगे महाराज किंवा गाडगे बाबा म्हटले जाते. त्याना महाराष्ट्रातील एक महान कीर्तनकार, संत आणि समाजसुधारक म्हणून ओळखले जाते. विसाव्या शतकातील समाजसुधार आंदोलनांमध्ये ज्या महापुरुषांचा सहभाग आहे, त्यापैकी एक महत्त्वाचे नाव गाडगे बाबा यांचे आहे. अशा या महान पुरुषाने राबविलेल्या मोहिमेची दखल आपल्या राज्य-शासनाला घ्यावी लागली. त्यांच्या नावाने ‘संत गाडगेबाबा ग्राम स्वच्छता अभियान’ राज्यस्तरीय मोहीम कार्यरत आहे. त्यांच्या सन्मानार्थ अमरावती विद्यापीठा ला संत गाडगे बाबा अमरावती विद्यापीठ असे नाव देण्यात आले.

गाडगे महाराज चरित्र

त्यांचे खरे नाव देविदास डेबूजी जानोरकर. त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्यातील शेडगाव गावात धोबी कुटुंबात झाला. ते मूर्तिजापूर तालुक्यातील दापुरी येथे आपल्या आजोबांच्या घरी लहानाचा मोठा झाले. लहानपणापासूनच त्यांना शेती आणि पशुपालनाची आवड होती. १८९२ मध्ये त्यांनी लग्न केले आणि त्यांना तीन मुले झाली. १ फेब्रुवारी १९०५ रोजी संत म्हणून आपले जीवन जगण्यासाठी आपले कुटुंब सोडण्यापूर्वी त्यांनी आपल्या गावात स्वयंसेवक म्हणून काम केले. गाडगे महाराजांनी बारा वर्षे अज्ञातवासात घालवली. या काळात गाडगे महाराजांनी कडन्ना प्राशन करून, चिंध्या पांघरून, मस्तकी गाडगे घालून शारीरिक श्रम केले. लोक त्यांना आदराने गाडगे महाराज म्हणू लागले.

लोकांचे जीवन उजळण्यासाठी त्यांनी महाराष्ट्रात ठिकठिकाणी फिरले, गावातील रस्ते हाताने साफ केले. विवेकाच्या बळावर गावोगावी जाऊन त्यांनी लोकांची मने स्वच्छ केली. गाडगे महाराज यांनी गरीब आणि दीनदुबळ्यांमधील अज्ञान, अंधश्रद्धा आणि अस्वच्छता नष्ट करण्यासाठी तळमळीने काम केले. गरीब, दुर्बल, अनाथ, अपंग यांची सेवा करून त्यांनी लोकांना अज्ञान, दुर्गुण, दोष यांची जाणीव करून दिली. त्यांची प्रवचनेही साधी आणि सोपी असत. चोरी करू नका, सावकाराकडून कर्ज घेऊ नका, व्यसने करू नका, देव-धर्माच्या नावाखाली प्राण्यांची हत्या करू नका, जातिभेद, अस्पृश्यता पाळू नका, असे ते नेहमी म्हणायचे. देव दगडात नसून माणसांमध्ये आहे हे त्यांनी सर्वसामान्यांच्या मनावर बिंबवण्याचा प्रयत्न केला. गाडगे महाराज संत तुकाराम महाराजांना आपले गुरू मानत. आपले विचार साध्या लोकांना कळावेत म्हणून त्यांनी ग्रामीण भाषेचा, प्रामुख्याने वऱ्हाडी बोलीचा वापर केला.

जेव्हा ते गावात पोहोचायचे तेव्हा ते गावातील नाले आणि रस्ते स्वच्छ करायचे आणि गावकऱ्यांनी पैसे दिले तर ते समाजासाठी काहीतरी चांगले करण्यासाठी वापरायचे. गाडगे महाराजांनी मिळालेल्या पैशातून अनेक शैक्षणिक संस्था, धर्मशाळा, रुग्णालये, प्राणी निवारे सुरू केले आहेत. त्यांनी कीर्तनाच्या स्वरूपात वर्गही चालवले, बहुतेक कबीरांच्या दोहेतून समाजाला नैतिकतेचे धडे दिले. त्यांनी कठोर परिश्रम, साधे जीवन आणि गरिबांची निस्वार्थ सेवा करण्याचा उपदेश केला. त्यांनी धार्मिक स्थळे आणि अनाथ आणि अपंगांसाठी धार्मिक शाळाही स्थापन केल्या. गाडगे महाराजांनी पंढरपूर, देहू, आळंदी, नाशिक, मुंबई येथे अनेक धर्मशाळा बांधल्या. अनेक लोककल्याणाची कामे केली. त्यांनी आपले जीवन एकनिष्ठ आणि धार्मिक वृत्तीने व्यतीत केले. गाडगे महाराज हे समतेचे पुरस्कर्ते होते. अखेर त्यांच्या पार्थिवावर अमरावती येथे अंत्यसंस्कार करण्यात आले.